Yabancı Dil Öğretiminde Strateji Kullanımı ve Öğretimi

Öğrenmede Süreklilik Aracı Olarak Strateji Kullanımı ve Öğretimi

Yabancı dil öğrenmede, yabancı dili etkileyen cinsiyet, motivasyon, kişilik gibi bireysel niteliklerin stratejilerin kullanımına olan etkisi düşünüldüğünde çeşitli sonuçlara varmak mümkündür, örneğin yapılan bir çok çalışmada cinsiyetin strateji kullanımı üzerinde etkisinin çok da gözlenmediği ve ya bu konuda daha ayrıntılı araştırmalar yapılması gerektiği vurgulanmaktadır. Motivasyon ise tam tersine bir çok çalışmada öğrenme stratejileri üzerinde olumlu bir etkisi olduğu ve stratejilerin kullanım sıklığını ve çeşitliliğini arttırdığı gözlemlenmektedir. Kişilik de önemli bir fark yaratmamakla birlikte öğrenme sürecindeki psikolojik durum motivasyonda olduğu gibi bir durum yaratmaktadır (Griffiths, 2004, s. 14).

Yabancı dil öğretiminin çok çeşitli alanlarında çok çeşitli stratejiler kullanılmaktadır; örneğin sesletimin, sözcüklerin, dilbilgisi kurallarının ve becerilerin edinilmesinde çok çeşitli stratejiler kullanılmaktadır. Örneğin okuma becerisinin geliştirilmesinde ses – şekil eşitliğini belirleme, dilbilgisi kurallarını anlama ve sözcüklerin anlamlarını bulma gibi bilişsel stratejiler kullanılabilirken, aynı zamanda okuyucunun ön bilgisini okuma sürecine getirdiği, okuyucuyla metin arasında bir tür iletişimin gerçekleştiği daha üstbilişsel stratejiler de kullanılabilir. Okuma becerisinde en çok kullanılan bilişsel stratejiler, tarama, yüksek sesle okuma, seçici dikkat, görselleştirme, gözden geçirme, sözcüklerin ortaklıklarını görme, tahmin etme, sorgulama, tekrar okuma, çıkarımda bulunma, özetleme (Chamot, 2005, s. 119-120, Gascoigne, 2008, ss. 68 – 73). 

Dinleme Becerisinin geliştirilmesinde de bilişsel ve üstbilişsel stratejiler kullanılmaktadır, ayrıca konuşma becerisiyle de bütünleştirildiğinde öğrenciler toplumsal – duyuşsal stratejileri de kullanmaktadır. Dinleme becerisinde en çok kullanılan bilişsel stratejiler sesleri duymak için tekrarlama ve anlama ulaşabilmek için özetleme, çıkarımda bulunma, öngörme ve tahmin etme, seçici dikkat ve not alma, video izleme gibi stratejilerdir. Oysa üstbilişsel stratejiler dinleme eylemini planlama, yönlendirme, değerlendirme ve problem çözme stratejileridir. Bu beceri ile ilgili yapılan araştırmalarda iyi yabancı dil öğrencisinin dinleme becerisinde daha çok üstbilişsel stratejiler kullandığı, ve bilişsel ve üstbilişsel stratejileri birbirine bağlayarak öbek biçiminde kullandıkları tespit edilmiştir (Chamot ve ark. 1999, s. 169; Chamot, 2005 s. 118; Vandergrift, 2008, s. 85,).

Bloom (2008, s 108) yabancı dil öğretiminde süreç odaklı yazma becerisi için kullanılabilecek bilişsel stratejileri şöyle bir model içinde göstermiştir: Ön yazma – Yazma – Düzeltme. Ön yazma aşamasında kullanılacak stratejilerkaynaklar bulma, ayrıntılandırma ve gruplama; yazma aşamasında kullanılacak stratejiler ise tekrar okuma, yerine koyma ve ana dilin stratejik kullanımı; düzeltme aşamasında ise bir rehber eşliğinde düzeltme, tekrar birleştirme ve sözlük ve kitap gibi düzeltme araçlarını kullanma olarak sıralanmaktadır.

Konuşma becerisinin ediniminde de Cohen (2008, s. 123) “üstedimsel” dil kullanma stratejilerin kullanılmasını önermektedir, bu stratejiler bilişsel ve üstbilişsel öğrenme stratejilerden ayrılmaktadır, şöyle ki birincisi dilin kullanılmasıyla ilgilidir, diğerleri ise dilin öğrenilmesiyle. Konuşma becerisinde en çok kullanılan stratejiler konuşma stratejileridir, açıklama isteme, anlayıp anlamadığını denetleme, özetleme gibi (Chamot 2005, s. 119). İletişim stratejileri öğrencinin mesajını karşı tarafa iletmek için kullandıkları stratejileri de kapsamaktadır.

Broady ve Dwyer (2008, s. 143-144) Rubin’den (1975, 1981) alıntıladıklarına göre dilbilgisi kurallarını öğrenmek için iyi öğrencileri tümevarım ve tümdengelim stratejilerinin her ikisini; buna ek olarak tümdengelimli akıl yürütme, izleme, kendini düzeltme, açıklama ve uygulama gibi bilişsel ve üstbilişsel stratejileri de kullanmaktadırlar.

Klapper (2008, s 164-165) da sözcük öğrenmede en çok kullanılan stratejilerin tekrarlama, ayrıntılandırma, sözlük kullanma, seçici dikkat, bağlamdan tahmin etme, anlamsal not alma, zihin haritaları yapma, ezberleme, sözcük kartları, sözcük listeleri, sözcük defteri tutma, başkalarına sorma, bilinen sözcüklere bağlantılar yapma ve uygulama yapmak gibi bilişsel ve ayrıca sözcükleri nasıl daha iyi öğrenebileceği ile ilgili düşünceler geliştirdiği ve kendini buna göre düzenleyip değerlendirdiği üstbilişsel stratejileri belirlemişlerdir.

Görüldüğü üzere, yabancı dil öğretim stratejileri yabancı dil öğretiminde geniş bir alanda kullanılmaktadırlar. Özellikle de iyi öğrenciler bu stratejileri çeşitlilik ve sıklık bağlamında daha kötü öğrencileri geçmektedirler. Bu da stratejilerin öğretilebilir olduğunu öncelemekte, daha önceki bölümde stratejilerin bireysel farklılıklar içinde ve edinilebilir oldukları belirtilmişti. İşte bu çerçevede yabancı dil öğretim stratejilerinin nasıl öğretilmesi gerektiği bu bölümde tartışılacaktır.

Yabancı dil öğrenme stratejilerinin öğretilmesi konusunda alanında iki görüş hâkimdir. Bunlardan ilk yabancı dil öğrenme stratejilerinin açık öğretilmesi, diğer görüş ise yabancı dil öğrenme stratejilerinin örtük bir biçimde ders konuları ve araç-gereçleri içine yerleştirilmiş olarak öğretilmesi görüşüdür (Chamot 2004, s. 19, Murphy 2008, s. 304 ).  

Açık öğretilmesini salık verenler, hangi stratejilerin öğrenciler tarafından kullanılacağının farkındalığının sistematik bir biçimde geliştirilmesi, öğretmenin stratejik düşünme ve stratejilerin kullanımı konusunda model ve örnek olması, öğrencinin strateji kullanımı sırasında kendini değerlendirmesi, ve stratejilerin yeni etkinliklere yönlendirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Birçok araştırmacı strateji öğretiminin açık olması gerektiği konusunda görüş birliği vardır (Cohen, 1998; Nunan, 1997; O’Malley & Chamot, 1994; Oxford, 1990, Chamot 2008). Dahası yabancı dil öğretiminde strateji öğretimi en erken düzey ve yaşlardan başlamalıdır, çünkü çocukların ve yeni başlayan öğrencilerin de dil öğretimini kolaylaştıracak ve motivasyonlarını arttıracak stratejilere gereksinim duymaktadırlar. Erken düzeylerde strateji öğretimi hem ana dilde hem yabancı dilde hem de anadil – yabancı dil karıştırılarak yapılabilir (Chamot, 1994, s. 20).

Alıntılamak için: "Can, Tuncer (2011)  "YAŞAM BOYU ÖĞRENME BAĞLAMINDA YABANCI DİL OLARAK İNGİLİZCE DERS KİTAPLARINDA STRATEJİ KULLANIMI", YAYINLANMAMIŞ DOKTORA TEZİ, İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI İNGİLİZ DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI