Her öğrenen yabancı dil öğrenirken stratejiler kullanır, ancak çoğu öğrenen bu potansiyelinin farkında olmayabilir. Yabancı dil öğrenme sürecinde kullanılan bu stratejileri Rubin (1987, s. 23-27) Öğrenme, İletişim ve ToplumsalStratejiler olarak üçe ayırmaktadır, bunlar yabancı dilin öğreniminde doğrudan etki edebilirken, yabancı dilin gelişimine dolaylı olarak da katkı yapabilir. Örneğin öğrenme stratejilerini bilişsel ve üstbilişsel stratejiler olarak sınıflayarak öğrenme sürecine doğrudan etki yapan stratejiler olarak nitelendirmiştir, bu stratejiler öğrenme sürecinde öğrencinin açıklamalar ve doğrulamalar istemesiyle, kendini ve öğrenme sürecini gözlemlemesiyle, ezberleyerek, tahminlerde bulunarak, tümevarımlı çıkarım ile, tümdengelimli sonuca varma ile, ve uygulama yaparak doğrudan katkı sağlarlar. Bunlara bir öğrenme sürecini dolaylı olarak etkileyen “öğrenme sürecinde iletişimi kolaylaştıran” iletişim stratejilerini ve “öğrenme sürecinde etkileşimi” yansıtan toplumsal stratejileri eklemiştir. Görüldüğü üzere, doğrudan öğrenme stratejileri sınıf içindeki görev, etkinlik ve alıştırmalarda kullanılması gereken ve bunları düzenlemeye yarayan öğrenmeye doğrudan etkileyen stratejilerdir. Dolaylı stratejiler olan iletişimsel ve toplumsal stratejiler ise sınıf içindeki görev, etkinlik ve alıştırmalarda kullanılması gerektiği kadar öğrencilerin yabancı dili uygulamak için toplumsallaşması için sınıf dışında da kullanılabilir stratejilerdir. Bunlar öğrencilerin hem sınıf içinde hem de sınıf dışında kullanması gereken stratejilerdir. Bu sınıflandırma aşağıdaki Tablo 7’de görselleştirilerek bu çalışmada yapılacak incelemeye de dayanak sağlayacaktır.
Yabancı Dil Öğrenme Stratejileri
| ||
Doğrudan Öğrenme Stratejileri
|
Dolaylı Öğrenme Stratejileri
| |
Öğrenme Stratejileri
|
İletişim ve Toplumsal Stratejiler
| |
Üstbilişsel Stratejiler Planlama
Öncelik Verme Amaç Belirleme
Kendini Yönetme Hazırlık Yapma Seçmek Örgütsel planlama Seçici dikkat
|
Bilişsel Stratejiler
Açıklama/Doğrulama
İzleme
Tahmin etme/ Tümevarımsal çıkarım
Tümdengelimli akıl yürütme Ezberleme Pratik yapma
| |
Tablo 7. Yabancı Dil Öğrenme Stratejilerinin Sınıflandırması, Rubin, 1987, s. 23
O’Malley ve Chamot ise (1990) yabancı dil öğrenme stratejilerini üstbilişsel, bilişsel, ve toplumsal-duyuşsal[1] olarak sınıflandırmaktadır (Akt. White, 2008, s. 8). Buna göre üstbilişsel stratejiler öğrenmeyi bilme ve düzenleme ile ilgili olan sürecini düzenleme stratejileridir, bunlar beklenen öğrenme etkinliklerinde düşünce ve prensipleri düzenlemede etkin olan ileri düzeyde düzenleyici, önceden öğrenme etkinliklerine katılmaya karar verme anlamına gelen dikkati yönlendirme, önceden belli dil etkinliklerine katılmayı isteme demek olan seçici dikkat; birinin öğrenmesine yardımcı olacak olanakları anlama ve mevcut durumu düzenlemek için kullanılan kendi kendini yönetme; yabancı dil etkinliklerini yerine getirmek için gerekli olan dil öğelerini planlama; birinin konuşmasını sesletme, dilbilgisi sözcük ve var olan durum açısından düzeltmek için kendi kendini gözlemleme; öncellikle dinleyerek öğrenmeyi geliştirmek için bilinçli olarak konuşmayı ertelemek; dil öğrenme düzeyin kontrol etme için kendi kendini değerlendirme olarak sıralanabilir (Griffiths, 2004, s. 4, Tok, 2007, s. 192)
O’Malley ve Chamot’un (1990) bir diğer strateji sınıfı da bilişsel stratejilerdir, bu stratejiler öğrenme etkinliklerinin çözülmesi ve sınıf içinde etkin bir biçimde öğrenmeyi doğrudan etkileyen stratejilerdir, Bunlara bir dil modelini taklit etmek anlamındaki tekrar etmek; erek dilin başvuru araç-gereçlerini kullanmak demek olan kaynak gösterme, Anlamak için birinci dili temel kaynak olarak kullanmak ve ikinci dili oluşturmaya çalışmak anlamındaki çeviri; öğrenme araç-gereçlerini yeniden sıraya koyma, yeniden sınıflandırma için gruplandırma; yazılı ve ya sözel olarak sunulan önemli fikirleri ve noktaları yazma/not alma; erek dili anlama/kullanma için kuralları bilinçli bir şekilde uygulama yanisonuç çıkarma; yeni bir yöntemle, bilinen öğeleri birleştirerek anlamlı cümleler oluşturma tekrar birleştirme; yeni bilgiyi görsel kavramlarla ilişkilendirmek demek olan görseller kullanma; bir sözcük, bir cümle için benzer sesler çıkarabilme yani duyduğunu söyleyebilme; yeni sözcüğe benzeyen ya da benzer sese sahip birinci dildeki sözcükleri belirleyerek ikinci dildeki sözcükleri hatırlama demek olan anahtar sözcükleri bulma; bir sözcüğü anlamlı bir dil cümlesine yerleştirebilme anlamındaki sözcüğü cümlede kullanabilme; zihinde yeni bilgiyi diğer düşüncelerle ilişkilendirme; yeni bir dil öğrenme faaliyetini kolaylaştırmak için daha önce istenilen dilbilgisi kavramlarını kullanma yaniaktarma, yeni sözcüklerin ve kavramların anlamlarını tahmin etmek için var olan bilgiyi kullanma demek olan anlam çıkarma (Griffiths, 2004, s. 4, Tok, 2007, s. 192 – 193)
O’Malley ve Chamot’un (1990) üçüncü strateji sınıfı da Toplumsal – Duyuşsal Stratejilerdir, bunlar ise öğrenenin toplumsallaşmasıyla ilgili kullandığı ikili çalışma, grup çalışması, sormacalar, proje çalışmaları, söyleşiler gibi stratejilerdir.
Görüldüğü gibi dolaylı ve doğrudan - dolaysız stratejilerin ayrımı dışında Rubin (1987) ve O’Malley ve Chamot’un (1990) kullandığı sınıflandırma biçimi birbirine uygundur. O’Malley and Chamot’un (1990) duyuşsal stratejileri de sınıflandırmalarına katmaları dikkate değerdir. Sonuç olarak, yukarıda belirtilen stratejilerle ilgili açıklamalar şu biçimde bir tablo ile gösterilebilir. Bu Tablo bu çalışma bağlamında, inceleme temelini oluşturmak üzere hazırlanmıştır
Yabancı Dil Öğrenme Stratejileri
| ||
Üstbilişsel
|
Bilişsel
|
Toplumsal - Duyuşsal
|
ileri düzeyde düzenleyici
|
tekrar etme
|
ikili çalışma
|
dikkati yönlendirme
|
kaynak gösterme
|
grup çalışması
|
seçici dikkat
|
Çeviri
|
sormacalar
|
kendi kendini yönetme
|
Gruplandırma
|
proje çalışmaları
|
Planlama
|
not alma
|
söyleşiler
|
kendi kendini gözlemleme
|
sonuç çıkarma
| |
konuşmayı ertelemek
|
tekrar birleştirme
| |
kendi kendini değerlendirme
|
görseller kullanma
| |
duyduğunu söyleyebilme
| ||
anahtar sözcükleri bulma
| ||
sözcüğü cümlede kullanabilme
| ||
İlişkilendirme
| ||
Aktarma
| ||
anlam çıkarma
| ||
Tablo 8. Yabancı Dil Öğrenme Stratejileri Sınıflandırması, O’Malley and Chamot’un (1990)
Yabancı dil öğrenme stratejilerini sınıflandıran bir diğer araştırmacı da Oxford’dur (1990, s. 17). O da Rubin (1987) gibi dil öğrenme stratejilerini doğrudan ve dolaylı olarak ikiye ayrılmaktadır, ancak onun sınıflandırmasında toplam altı kategori vardır. Bunlar, doğrudan - dolaysız öğrenme stratejileri olan Bellek (Memory) Stratejileri, Bilişsel (Cognitive) Stratejiler ve Telafi (Compensation) Stratejileri; dolaylı stratejileri ise Üst bilişsel Stratejiler, Duyuşsal Stratejiler ve Toplumsal Stratejilerdir.
Doğrudan stratejiler sınıf içinde öğrencilerin etkin bir biçimde ders materyali ile etkileşime geçmekte kullandığı stratejilerdir, örneğin bellek stratejileri öğrenme araç – gereçleri ile uğraşırken zihinsel bağlantılar yaratmak, bunlara görüntü ve sesler bağlamak, sonrasında da iyice gözden geçirme ve zihne yerleştirmek için eylemden yararlanma stratejileridir. Bilişsel stratejiler de uygulama yapmak, iletiler alıp gönderme, analiz edip sorgulama, girdi ve çıktı için yapılar oluşturmak şeklinde özetlenebilir. Telafi stratejileri de öğrencilerin dilsel eksikliklerini gidermek için kullandıkları akıllı tahminler yapmak ve konuşma ve yazmadaki sınırlılıkların üstesinden gelmek şeklinde sınıflandırılmıştır.
Dolaylı stratejiler ise öncelikle üstbilişsel stratejilerdir, bunlar öğrenmeyi düzenlemek için kullanılırlar, örneğin öğrenmeyi merkezileştirmek, öğrenmeyi planlayıp düzenlemek, öğrenmeyi değerlendirme şeklinde verilmişlerdir. Duyuşsal stratejiler de öğrenme sürecinde öğrencinin duygusal gereksinimleri ve kendini motive etmesi için gerekli stratejilerdir, kaygı seviyesini düşürmek, kendini cesaretlendirmek ve duygusal harareti düşürmek gibi. Toplumsal stratejiler desorular sormak, işbirliği yapmak, empati yapmak şeklinde verilmiştir.
Genel bir bakışla toparlayacak olursak stratejilere ilişkin sınıflandırmada iki ana öbek görülmektedir. Şöyle ki, doğrudan, ya da bir başka değişle doğrudan - dolaysız, ve dolaylı stratejiler (Rubin, 1987; Oxford 1990). Dolaylı ve dolaysız stratejiler de kendi içlerinde çeşitlendirilmiştir. Ayrıca doğrudan stratejiler doğrudan sınıfta kullanılabilecek stratejiler ve dolaylı stratejiler de sınıf dışında da kullanılabilecek stratejiler olarak da ayrılmaktadır.
Görüldüğü üzere, Oxford’un (1990) sınıflandırması oldukça kapsamlıdır. Ayrıca, sadece stratejiler değil bu stratejilerin kullanılması için kullanılması gereken adımları ve ya taktikleri de belirlemiştir. Buna göre her strateji belirli adımlar ve ya taktikler gerçekleştirilerek kullanılabilir hale gelmektedir. Oxford’a göre stratejiler dolaylı ve doğrudan olmak üzere ikiye daha sonra da her biri üç alt sınıfa ayrılarak toplamda altı strateji türüne ayrılmaktadır. Bunlar, Oxford’un (1990) sınıflandırmasını görselleştiren Tablo 9’da görülmektedir:
Doğrudan Stratejiler
|
Dolaylı Stratejiler
|
Bellek (Memory) Stratejileri
· Zihinsel bağlantılar yaratmak
o Gruplama
o İlişkilendirme
o Yeni sözcükleri bağlama yerleştirme
· Bunlara görüntü ve sesler bağlamak
o Görseller kullanma
o Anlamsal haritalar
o Anahtar sözcükler kullanma
o Bellekte sesleri simgeleştirme
· İyice gözden geçirme
o Planlı gözden geçirme
· Eylemden yararlanmak
o Fiziksel ve ya duygusal tepki verme
o Mekanik teknikler kullanma
|
Üst bilişsel Stratejiler
· Öğrenmeyi merkezileştirmek
o Gözden geçirme ve ya bilinenle ilişkilendirmek
o Dikkat etmek
o Dinlemek için konuşmayı erteleme
· Öğrenmeyi planlayıp düzenlemek
o Dil öğrenme ile ilgili bilgi alma
o Öğrenmeyi düzenleme
o Amaçlar belirleme
o Dil görevlerinin amacını belirleme
o Dil görevlerini planlama
o Uygulama olanaklarını arama
· Öğrenmeyi değerlendirme
o Kendini gözleme
o Kendini değerlendirme
|
Bilişsel (Cognitive) Stratejiler
· Uygulama yapmak
o Tekrar
o Ses ve yazma sistemleriyle uygulama yapmak
o Formül ve örnekleri tanımak ve kullanmak
o Tekrar birleştirmek
o Doğal uygulama
· İletiler alıp gönderme stratejileri
o Fikirleri çabuk alma
o Kaynaklar kullanma
· Analiz edip sorgulama
o Tümdengelimli düşünme
o Analiz etme
o Diller arası analiz yapmak
o Çevirmek
o transfer
· Girdi ve çıktı için yapılar oluşturmak
o Not almak
o Özetlemek
o Altını çizme
|
Duyuşsal Stratejiler
· Kaygı seviyesini düşürmek
o Rahatlama, derin nefes alma ve meditasyon yapmak
o Müzik kullanma
o Güldürü kullanma
· Kendini cesaretlendirmek
o Olumlu cümleler kurmak
o Akıllıca risk almak
o Kendini ödüllendirmek
· Duygusal harareti düşürmek
o Vücudunu dinlemek
o Değerlendirme listesi kullanmak
o Dil öğrenme günlüğü tutmak
o Duygularını başkalarıyla paylaşmak
|
Telafi (Compensation) Stratejileri
· Akıllı tahminler yapmak
o Dilsel ip uçlarını kullanmak
o Diğer ip uçlarını kullanmak
· Konuşma ve yazmadaki sınırlılıkların üstesinden gelmek
o Anadile dönmek
o Yardım almak
o Mimik ve jest kullanmak
o İletişimden kaçınma
o Konuyu seçmek
o İletiyi ayarlamak
o Yeni sözcükler kullanma
o Yerine koyma ve ya eşanlamlı sözcükler kullanma
|
Toplumsal Stratejiler
· Sorular sormak
o Açıklama/doğrulama aramak
o Düzeltme istemek
· İşbirliği yapmak
o İşbirliği yapmak
o Dilsel düzeyi yüksek olanlarla işbirliği yapmak
· Empati yapmak
o Kültürel anlayış geliştirmek
o Başkalarının düşünce ve duygularının farkına varmak
|
Tablo 9. Oxford’dun (1990) Yabancı Dil Öğrenme Stratejileri Sınıflandırması
Kuşkusuz burada sunulan sınıflandırmalar genel kabul görmüş olsa da geçerli tek sınıflandırma olarak da görülemez. Nitekim Stern de (Akt. Hismanoğlu 2000) beş temel dil öğrenme strateji olduğunu belirtir. Bunlar:
· Yönetme ve Planlama Stratejileri
· Bilişsel Stratejiler
· İletişimsel – Deneyimsel Stratejiler
· Kişilerarası Stratejiler
· Duyuşsal Stratejiler
Stern’e göre Yönetme ve Planlama Stratejileri, öğrencinin kendi öğrenmesine yön vermek istemesinden kaynaklanır. Öğretmenin kaynak ve yol gösterici olarak hareket edip de yardım ettiği durumlarda öğrenci kendi yolunu çizmede etkinlik gösterebilir. Bilişsel Stratejiler öğrenme ve ya problem çözme için kullanılan uygulamalardır, bu uygulamalar öğrenmede kullanılan araç gereçlerin analizini, dönüştürülmesini, sentezlenmesini gerektirir. İletişimsel-Deneyimsel Stratejiler, tekrar ve ya açıklama için sorma, başka sözcüklerle ifade etme, jest ve mimiklerle anlatma gibi konuşmanın devamı için gerekli olan stratejilerdir. Kişilerarası Stratejiler ise öğrencilerin anadil konuşucularıyla ve diğer öğrencilerle etkileşime geçmeleri için kullanılır, bu stratejilerle öğrenciler kendi gelişimlerini başkalarıyla kendilerini karşılaştırarak izleyebilirler. Duyuşsal Stratejiler de öğrencilerin öğrenmenin zorluklarına karşı kullanması gereken stratejilerdir. Öğrenciler bazı durumlarda yabancı dil sınıflarında yabancılaşma hissedebilirler ve ya o yabancı dilin insanlarıyla ilgili olumsuz duyguları ve düşünceleri olabilir, bu tür olumsuz duyguların farkına varılması öğrenciyi bunlardan kurtarıp daha başarılı bir yabancı dil öğrenme deneyimi yaşamasına neden olabilir (Stern, 1992, s. 262-266. akt. Hismanoğlu, 2000).
Görüldüğü gibi bu iki sınıflandırma arasında benzeyen yönler vardır hatta denilebilir ki strateji türleri arasında bir ortaklık söz konusudur. Hemen belirtmek gerekir ki yabancı dil öğretimi söz konusu olduğunda Rampillon’un (2004, s. 88) vurguladığı dil kullanma stratejilerini de göz önünde tutmak gerekir. Dolayısıyla ders kitaplarına yönelik inceleme modelini geliştirirken dil kullanma stratejileri açılarından bakmağa özen gösterilecektir. Ancak burada önemli olan şudur: dil kullanma stratejileri son çözümlemede doğrudan stratejiler kapsamında yer alan strateji türleriyle örtüşen stratejilerdir. Dolayısıyla doğrudan stratejilere yönelik çözümleme aynı zamanda dil kullanımı stratejilerini de çözümlemeye yönelik olacaktır.
Oxford’a (1990, s. 17) göre “stratejilerin sınıflandırılmasının çelişkili olması kaçınılmazdır.” Strateji sözcüğünün ne anlama geldiği ile ilgili bir anlayış birliğinin bulunmaması ve birçok araştırmacının bunları “öğrenmenin kolaylaşması için öğrenci tarafından bilinçli bir biçimde seçilen genel eğilimler, davranış ve düşünceler, teknikler, yaklaşımlar, belirlenmiş eylemler, adımlar, planlar, usuller, süreçler“ olarak tanımlaması bunların sınıflandırmasını da çelişkili ve sorgulanabilir bir biçime getirmektedir. Örneğin Rubin (1987, s. 23-27) stratejileri dolaylı ve doğrudan olmak üzere önce ikiye ayırmakta daha sonra da doğrudan stratejileri öğrenmeye doğrudan etki eden bilişsel ve üstbilişsel stratejiler olarak ayırmakta; öğrenmeye dolaylı olarak katkı yapan İletişim ve Toplumsal Stratejileri ise dolaylı olarak sınıflandırmaktadır. Buna karşın Oxford (1990) öğrenme stratejilerini yine doğrudan ve dolaylı olarak ikiye ayırmakta ancak sınıflandırmasında doğrudan stratejiler içine bilişsel, hafıza ve telafi stratejilerini almaktadır, üstbilişsel stratejileri, toplumsal ve duyuşsal stratejileri de dolaylı stratejiler içine almaktadır.
Bir diğer önemli ve genel olarak kabul gören sınıflandırmayı yapan Chamot ve O’Malley (1990) ise sınıflandırmalarında dolaylı ve doğrudan stratejiler biçiminde bir ayrıma gitmemektedirler. Onlara göre stratejiler üstbilişsel, bilişsel ve toplumsal-duyuşsal olarak ayrılmaktadırlar. Sözü edilen sınıflandırmaların her üçünde de ortak olan sınıflandırma da üstbilişsel, bilişsel ve toplumsal-duyuşsal olarak ortaya çıkmaktadır. Daha sonra da birçok araştırmacı üstbilişsel stratejilerin bilişsel stratejilerin daha etkin kullanılmasında toplumsal ve duyuşsal stratejilerin de üstbilişsel ve bilişsel stratejilerin daha etkin kullanılmasında etki ettiğini belirtmişleridir (Chamot ve ark. 1999; Macaro, 2006; Anderson, 2008; Waters ve Kunnmann, 2010; Harris ve ark. 2010)
Bu çalışma bağlamında ise sözü edilen sınıflandırmalar ve stratejilerin birbirleriyle olan dönüşümsel ilişkisi göz önünde bulundurularak bir çerçeve çizilmiştir. Bu çerçeveye göre özellikle bilişsel stratejiler sınıf içindeki görevlerin ve etkinliklerin başarılması için kullanılırlar ve öğrenme durumuna doğrudan etki ederek bilginin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılmasında görev alırlar. Üstbilişsel stratejiler, öğrenme durumuna geçmeden önce amaç ve plan belirleyerek, ve öğrenme durumu sırasında kendini gözlemleyerek doğrudan olduğu gibi ve öğrenme durumu tamamlandıktan ve sonrasında değerlendirerek dolaylı olarak etki ederler. Bunlar gibi toplumsal-duyuşsal stratejiler de öğrenme durumundan önce ve sonra da öğrenme motivasyonunu yaratarak ve zor görevler sırasında öğrenme motivasyonunun devam etmesini sağlayarak doğrudan ve dolaylı olarak etki yaparlar (Macaro, 2006). Bu bağlamda, bir sonraki bölümde, hem sınıf içinde hem de dışında, hem görev ve etkinliklerin öncesi, sırasında ve sonrasında, hem öğrenme anını hem de yaşam boyu alanları gibi daha geniş bir alanı kapsadıkları için üstbilişsel ve toplumsal-duyuşsal stratejileri dolaylı stratejiler içinde alınacaktır. Daha sınıf ve görev odaklı olan bilişsel stratejiler de doğrudan stratejiler içinde alınacaktır.
Alıntılamak için: "Can, Tuncer (2011) "YAŞAM BOYU ÖĞRENME BAĞLAMINDA YABANCI DİL OLARAK İNGİLİZCE DERS KİTAPLARINDA STRATEJİ KULLANIMI", YAYINLANMAMIŞ DOKTORA TEZİ, İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI İNGİLİZ DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI
by Tuncer Can
